Donderdagavond 27 oktober 2005. Toen ik kwam aanrijden rook ik het al. Brandlucht. Ik was aangekomen bij deportatiekamp Schiphol Oost, waar de voorgaande nacht elf mensen in de brand in een van de barakken waren omgekomen. Dood door onverschilligheid. Dood omdat hun leven er om te beginnen al niet toe deed, want anders zaten ze hier niet. Eerder had ik al eens over dit deportatiekamp, gelegen naast een van de startbanen van het vliegveld, geschreven. Dit was in het voorjaar van 2004.

Ook de maandag hiervoor, de 24e, had ik hier gestaan, om er weer eens te kijken, nog niet wetend hoe snel ik terug zou zijn, en ik was stomverbaasd. Ik had nog het vrij klein ogende kamp voor ogen van het jaar ervoor, omgeven door rollen nato prikkeldraad, dat met die mesjes, en relatief lage hekken. Het viel toen eigenlijk amper op. Het complex is in het tussenliggend jaar tot fort omgetoverd. Onverbiddelijke metershoge hekken met prikkeldraad erop, een zwaarbeveiligde toegangspoort. Het complex moet ook zijn gegroeid. Het oogt inmiddels als een Amerikaanse high security prison. Wie worden hier vastgehouden? De verdachten van de 'hofstadgroep'?

Afgelopen zomer schreef ik nog een brief aan een man die van Ter Apel naar hier was overgebracht. Hij zou niet aan zijn uitzetting hebben meegewerkt, heette het. De waarheid was echter dat de ambassade niet meewerkte aan een laissez passer. Het buitenschuld criterium werd echter niet toegepast. Hij werd opgesloten in het mij bekende kamp en ik trachtte met hem in contact te komen zodat ik op bezoek kon gaan.
In keurig en duidelijk gesteld Nederlands had ik hem een brief gestuurd, voor het geval hij de taal een beetje, maar niet zo heel goed machtig zou zijn. Daaronder had ik hetzelfde ook nog eens in het engels gedaan. Om dezelfde reden. De brief had ik in een keurige envelop gedaan met, keurig netjes ook nog eens, als afzender mijn naam en adres. Hiertoe had ik niet mijn pseudoniem 'Kaviaar' gebruikt maar mijn echte naam. Bedoeling was immers dat de man mijn bezoek zou kunnen aanvragen. Indien het zover zou komen, zou ik me moeten kunnen legitimeren, en 'Kaviaar' staat nu eenmaal niet in mijn paspoort.

Twee dagen na het verzenden van die brief, toen ik weer eens keek welke overheidsinstanties mijn website hadden bezocht (bezoekjes onder andere van de ministeries justitie en defensie zijn namelijk schering en inslag), trof mij een bezoek vanaf Schiphol. Toeval? Ik had het in elk geval nooit eerder gezien. Ik dacht er het mijne van, maar te bewijzen valt er natuurlijk niets. Nog eens twee dagen later kreeg ik mijn aan de man in 'detentiecentrum schiphol' geadresseerde brief teruggestuurd. 'Retour Afzender' stond erop. Het komt er kort gezegd op neer dat men aldaar maar doet alsof men nog nooit van de man gehoord heeft. Bij gebrek aan verificatiemogelijkheden van 's mans naam, eindigde daar en dan mijn poging bij hem op bezoek te gaan.

Daar stond ik dan gisteren, daags na de brand. Het was avond en even daarvoor had er een wake plaatsgevonden. Door werk had ik niet eerder kunnen komen. Het liefst was ik 's ochtends al gegaan, toen ik hoorde dat Verdonk en Donner erheen getogen waren. Het liefst had ik daar op dat moment gestaan om hen te laten weten dat ze moesten opzouten met hun krokodillentranen. Om hen te confronteren met het lot van die man. Om de aanwezige media erop te wijzen hoe Nasser er was behandeld. En wat was er van die man geworden, die ik nooit op had kunnen zoeken? Zat hij ook in 'K'? Zou hij nog leven? Ik zou bij terugkomst thuis direct het Rode Kruis gaan bellen, nam ik me voor. Voor dat moment wilde ik daar zijn, ook al was de wake voorbij. Om te kunnen schrijven over wat ik er aantrof.

Veel viel er niet te zien. Diezelfde hekken als de maandagmiddag ervoor, maar dan bij avond. Er brandden nog enkele kaarsjes voor de imposante toegangspoort. Heel klein en sober. Er waren nog wat cameraploegen in de weer.
Ik volgde de hekken, liep over de bezoekersparkeerplaats en verder, met de voeten door de modder. Een fel licht scheen in mijn ogen. Ik negeerde het - zeker een bewaker die even naar mij gluurt - en liep door. Maar wat had dát te betekenen? Dat licht bleef! Het volgde mij! Die bewaker liep met me mee met die volgspot van 'm en er kwamen er nog een paar bij. Barst maar, dacht ik, en bleef mijn weg vervolgen. Nu spraken zij mij aan. Wat of ik daar deed, wilden ze weten.
“Kijken!”
Mocht niet. Ik moest teruglopen van ze. Eigenwijs als ik ben, liep ik door. Nogmaals werd mij gemaand terug te lopen.
“Waar was de brand?” vroeg ik.
Daar had ik niks mee te maken. Dat ging mij niets aan. Wat is dat nu voor antwoord? Nog besloot ik door te lopen want ik was nog niet aan het einde, waar ik meerdere bewakers in een groepje meende waar te nemen die daar iets aan het doen leken te zijn.
“Hebben jullie soms wat te verbergen?” vroeg ik de bewaker met het licht. Ach, wie verwacht daar nu antwoord op. Natuurlijk hebben ze wat te verbergen. De brand had zeker daarachter plaatsgevonden. Die lucht, die werd steeds duidelijker.
“Je bevindt je op luchtvaartterrein. Terug! Ben ik niet duidelijk genoeg?” werd me nu toegeworpen vanachter het hek.
“Nee!” riep ik nu en hield met mijn rechterhand het felle licht uit mijn ogen. De bewaker wist de lamp zo te richten dat hij toch weer in mijn gezicht scheen. Daardoor kon ik moeilijk het terrein op kijken en ik stond nu zover als ik gaan kon, want ik stuitte op een sloot. Het hield hier sowieso op.
“Nee, het is me niet duidelijk!” herhaalde ik, en “Het gaat me wèl aan. Ik ben schrijfster en wil hierover schrijven. Waar was de brand?”
De bewaker was onvermurwbaar. Ik moest terug, want anders… Ja, want anders zat ik daar zelf even later in een cel, wist ik.

Ik heb het Rode Kruis gebeld toen ik weer thuis was. Zij moesten van alles van mij weten. Zie ook het verhaal hieronder, dat mij vandaag werd toegestuurd. Ach, ze weten toch al alles, dacht ik toen ik mijn personalia doorgaf en tevens mijn e-mail adres, hetgeen direct de link tussen mijn alter ego Kaviaar en mijn echte naam bevestigt.
Toen ik vandaag onderstaand verslag onder ogen kreeg, wist ik het zeker. Ze hebben al die tijd al geweten wie ik ben en wie die briefschrijfster was. Ze hebben mijn kenteken vorig jaar al genoteerd toen ik voor het eerst voor deportatiekamp Schiphol Oost stond. En in januari van dit jaar nogmaals, toen ik rondneusde bij Zestienhoven om daar een stuk over te schrijven. En waarschijnlijk ook die keer dat ik rond kamp Zeist liep. Ongetwijfeld weten ze ook van mijn aanwezigheid tijdens de manifestatie bij de bajesboten en het zal geen toeval zijn geweest dat daarna die bezoeken aan mijn website door het ministerie van defensie waren begonnen.

De schrijver van onderstaand stuk heeft dus gelijk. Werkelijk alles wordt geregistreerd om de critici van dit beleid de toegang tot de waarheid te kunnen ontzeggen. Werd niet afgelopen zomer de woordvoerder van werkgroep vluchtelingen vrij zelfs openlijk de toegang tot vertrekcentrum Ter Apel verboden? Ja! Want daar was een hongerstaking aan de gang. En Verdonk en haar hoge ambtenaar Vis riepen om het hardst dat actiegroepen mensen tot hongerstaken aan zouden zetten! Nee dus! Ik was niet paranoia al die tijd. Ik was niet paranoia toen ik dacht dat het bezoek aan mijn website vanaf Schiphol en het terugsturen van de brief geen toeval konden zijn. Het wás allemaal geen toeval. Zo ver gaat dus het vastleggen van alle informatie over de tegenstanders van dit beleid. En zo ver gaat die doofpot die al eerder doden onder vluchtelingen in gevangenissen voorgoed dacht te kunnen verbergen.

Zal ik ooit nog bij een gevangen gezette uitgeprocedeerde vluchteling op bezoek kunnen gaan? Ongetwijfeld zal telkenmale een rood lampje bij mijn naam gaan branden en mij de toegang op een of andere niet controleerbare wijze worden ontzegd. De toegang tot opgesloten mensen die stelselmatig bang worden gemaakt en bij wie net zo stelselmatig de indruk wordt gewekt dat er niemand is die hen steunt. Want hoe kunnen we onze steun kenbaar maken? Misschien is die man, die ik toen trachtte te bezoeken, wel levend verbrand en zal ik nog slechts kunnen rouwen om hem, die ik nooit mocht opzoeken. En dat is dan in het 'gunstigste' geval, want wie weet krijg ik wel te horen dat ze die hele naam niet kunnen vinden en is de man dus simpelweg verdwenen of wel, maar dan anoniem, levend verbrand en zullen we het nooit weten, in ons klein Chili. Dan is hij wel of niet dood maar in elk geval vermist, spoorloos verdwenen!
Rouwen? Wij kunnen niet anders dan rouwen om hem en zoveel anderen die we nooit mogen leren kennen van onze overheid. Stel je eens voor dat vluchtelingen mensen uit de Nederlandse bevolking kunnen ontmoeten. Daar komt maar narigheid van. Stop ze maar weg in asielzoekerscentra. Stop ze maar weg in vertrekcentra. Sluit ze maar af en sluit ze maar op. Nee, laat ze vooral geen gezicht krijgen, geen naam. Dan zouden de Nederlanders wel eens kunnen ontdekken dat het hier om mensen gaat en niet om 'gelukzoekers' of 'profiteurs' of 'terroristen' of 'criminelen' of, of, of…

En zo gaan de vluchtelingen net als mijn brief “retour afzender”, ongezien. Het liefst voorzien van hun IND dossier, want anders wordt er al helemaal geen laissez passer afgegeven. En als er geen afzender op die envelop staat, als het land van herkomst van de vluchteling niet bekend is, dan houden we hem of haar vast zo lang als wij kunnen. Wat voor een wanhoop dat met zich meebrengt? Wat zou het? Misschien steekt iemand uit wanhoop een cel in brand. Wat zou het? De slachtoffers zijn tenslotte alleen maar meer van die mensen die hier weg moeten. Aanstellers in de eerste plaats, die geen reden hadden om te vluchten, zo luidt het oordeel van de IND. Aanstellers als ze roepen dat er rook de cel in komt. Niet de moeite om te gaan kijken. Het zal wel loos alarm zijn.
Hou de deuren naar de mensen dicht. Hou de deuren van de cellen dicht. Hou de deuren naar de waarheid dicht. We gooien er weer het zoveelste onderzoek tegenaan, we brengen nog eens een rapport uit. We zeggen weer eens dat we een humaan regime hanteren en ons best doen de problemen op te lossen. En we herhalen maar weer eens dat het land vol is.

Vol met cellen ja! En nu alweer gaat de aandacht vooral uit naar degenen die ontsnapt zijn. Om ze weer op te sluiten... En nu alweer gaat de aandacht vooral uit naar het door de brand ontstane cellentekort.
Mijn aandacht gaat uit naar het tekort aan menselijkheid en solidariteit, en dat ik toch niet de enige ben (ook al voelt dat soms zo), getuige het stuk dat je hieronder nu kunt gaan lezen, is slechts een pleister op de (brand)wonde.

Joke Kaviaar, 28-10-05

terug naar begin

"Het complex is in het tussenliggend jaar tot fort omgetoverd. Onverbiddelijke metershoge hekken met prikkeldraad erop, een zwaarbeveiligde toegangspoort."